Hoe hard wordt u geraakt door de recessie?

Als u meer dan euro 70.000 verdient, betekent een stevige recessie een teruggang in koopkracht van liefst 8%. Dat berekende het Centraal Planbureau in De Grote Recessie uit 2009. De recessie viel toen mee, maar de volgende komt er al weer aan. En die begint aardig op de definitie van het CPB te lijken. Huizenprijzen die 10% dalen, aandelen die in waarde halveren en 5% lagere inkomens. Harde klappen, maar niet iedereen is even recessiegevoelig.

De vorige recessie had weinig effect op de gemiddelde werknemer. De loonstijgingen lagen vast en de werkloosheid steeg amper. 'Dat zou dit keer wel eens heel anders kunnen gaan', zegt hoogleraar economische geschiedenis Jan Luiten van Zanden. Volgens hem begint de kredietcrisis trekken te vertonen van de crisis in de jaren dertig. Hij verwacht dat er bij een dubbele dip meer ontslagen komen.

Of u zich zorgen moet maken over uw baan hangt af van uw baas, leeftijd en geslacht. Bij een recessie vliegen mensen met een uitzendbaan of tijdelijk contract er als eerste uit. De meeste ontslagen vallen in cyclische sectoren zoals de bouw, de zakelijke dienstverlening of de exporterende industrie. Zorg en onderwijs zijn vrij ongevoelig voor recessie. Dat zijn precies de sectoren waar veel vrouwen werken. Zij ontsprongen ook bij de vorige recessie de dans.

Jonge starters op de arbeidsmarkt hebben pech. Omdat bedrijven en overheid geen nieuwe mensen aannemen, groeit de jeugdwerkloosheid sterk, ondanks de vergrijzing. Voordeel voor jongeren is dat ze de keuze hebben om langer te studeren - wat ze in tijden van recessie massaal doen - en dat ze flexibel zijn. Ze hebben weinig vaste lasten.

Als de recessie doorzet, kunnen de pensioenfondsen de pensioenen niet aanpassen aan de prijsstijgingen. Dat treft vooral de hogere inkomens, die relatief grote pensioenen hebben. De vanaf 2008 uitgebleven indexatie kost gepensioneerden nu al enkele procenten koopkracht. De stijgende inflatie holt de pensioenen verder uit.

Tenzij u een incassobureau heeft of een budgetsupermarkt runt, moet u zich zorgen maken. Hopelijk heeft u in de vette jaren wat gespaard. Voor ondernemers is een krimpende economie slecht nieuws. Minder opdrachten, tarieven die onder druk staan en banken die geen geld willen lenen. Zeker voor zzp'ers aan de onderkant van de markt breken moeilijke tijden aan. Zelfstandigen verloren in 'groei-jaar' 2010 al 1,5% koopkracht. Troost: sterke bedrijven die de recessie overleven, profiteren straks van het gat dat de failliete concurrenten achterlaten.

Huiseigenaren zijn de afgelopen drie jaar gemiddeld 8,5% armer geworden. Maar de daling in prijzen treft niet elke eigenaar even hard. In Utrecht zijn de prijzen slechts 2% gedaald, in Ede met 19%. Hoe pijnlijk zo'n daling is, hangt af van uw persoonlijke situatie. Als u uw huis tien jaar of langer geleden heeft gekocht en een relatief lage hypotheek heeft met lage vaste rente, hoeft u zich niet zoveel zorgen te maken. U heeft zeer waarschijnlijk nog een forse overwaarde. Misschien is het zelfs een goed moment om over een groter huis na te denken. De prijsdaling van uw eigen huis is tenslotte minder groot dan die van het duurdere huis dat u koopt. Tel uit uw winst (als het tenminste lukt uw huidige huis te verkopen). Maar wees voorbereid op een verdere prijsdaling.

Mensen die recent hun huis kochten met een tophypotheek zitten in een lastiger parket. Hun huis wordt minder waard dan de hypotheek en de bank kan om extra zekerheden vragen, zoals gedeeltelijke aflossing. U bent helemaal de pineut als u door scheiding of werkloosheid wordt gedwongen uw huis te verkopen. U blijft met een restschuld zitten.

Voor starters op de woningmarkt breken nog mooiere tijden aan. De prijzen dalen, de overdrachtsbelasting is verlaagd, de hypotheekgarantie verhoogd en de hypotheekrenteaftrek nog steeds niet aangepakt. Nu nog een bank vinden die geld durft uit te lenen.

De overheidsuitgaven moeten omlaag en de inkomsten omhoog. Bezuinigingen treffen de laagste inkomens het zwaarst, omdat de overheid daar relatief veel geld aan uitgeeft, via bijvoorbeeld huur-, zorg- en kinderopvangtoeslagen. De middeninkomens vrezen hogere belastingen. Daar valt namelijk voor de overheid het meest te halen. Hogere belastingtarieven voor de topinkomens hebben vaak weinig effect. Hun adviseurs vinden toch altijd uitwijkmogelijkheden.

'Vermogende beleggers zijn gevoeliger voor conjunctuurschommelingen', zegt directeur private banking Mark Buitenhuis van Van Lanschot Bankiers. 'Mensen met bovengemiddeld vermogen beleggen vaak een substantieel deel ervan. Conjunctuurschommelingen zijn vrijwel direct zichtbaar op de beurs. Als je daarnaast ook nog eens veel leningen hebt uitstaan, ben je extra kwetsbaar. We merken dat mensen onrustig worden van de economische situatie.'

Hoe meer risico in de portefeuille, hoe groter de verliezen. Beleggers die voor hun inkomen afhankelijk zijn van het rendement op hun vermogen, hebben het meeste last van grote beursdalingen, maar juist zij hebben vaak defensief belegd. Hun geld zit in spaardeposito's en staatsobligaties, hopelijk uit Duitsland. Veilige beleggingen leveren weinig op, maar een inkomen is in ieder geval zeker.

Dat de rijken rijker worden in een crisis is een fabeltje. De inkomensverschillen werden in de jaren dertig juist kleiner. 'Rijkenwatcher' Jort Kelder gelooft niet in lijstjes waarin de rijken steeds maar rijker worden. 'Dat zegt vooral iets over de opstellers van die lijstjes. Vastgoed ingestort, aandelen gecrasht, en toch belasting betalen over een fictief rendement van 4%. Er zijn ongetwijfeld wat slimmeriken die profiteren, maar de rijken vangen de klappen op.'

Spaargeld is veilig tot euro 100.000 per persoon per bank. Als er tenminste niet al te veel banken omvallen, want dan is er niemand om het depositogarantiestelsel te garanderen. Wel jammer dat het geld op de bank met de huidige rente en inflatie alleen maar minder waard wordt.

De mens is een kuddedier, ook als het om geld gaat. Particuliere beleggers stappen altijd te laat in in een stijgende markt en te laat uit een dalende markt. 'Als je al niet in veilige beleggingen zit, is het niet verstandig om nu in een dalende markt te verkopen', zegt Buitenhuis van Van Lanschot. 'Gelukkig hebben de meeste mensen geleerd van de vorige crisis. Veel van onze klanten zitten al in veilige beleggingen.'

'In tijden van recessie gaan mensen zich indekken', weet hoogleraar economische psychologie Fred van Raaij. 'Meer sparen, niet meer lenen, geen huis kopen. Een goede keuze als elke maand al je geld opgaat. Veertig procent van de huishoudens, ook hogere inkomens, heeft moeite met rondkomen.'

Maar alle risico's afdekken, is niet voor iedereen verstandig, stelt Van Raaij. 'Als je voldoende vrij vermogen hebt, is een recessie misschien juist een mooi moment voor een gokje op de beurs. Als je een ander huis zoekt, kan een recessie voordelig uitpakken. En ik las onlangs dat de markt voor renpaarden helemaal is ingestort.'

Ook de beleving van een recessie speelt een rol. Van Raaij: 'We hoeven van een recessie niet ongelukkiger te worden. Als de pijn eerlijk wordt verdeeld, vinden we een teruggang in inkomen niet zo erg.'

En dan zijn er nog allerlei positieve effecten. Krimp is goed voor het milieu. Schilders en loodgieters hebben weer tijd en in uw favoriete restaurant is vaker een tafeltje vrij. U kunt een vrije dag nemen zonder dat het werk zich gelijk opstapelt. Loop dan eens door de prachtige jarendertigwijken in uw woonplaats. Gebouwd door particulieren die in de grote crisis profiteerden van lage lonen en goedkope bouwmaterialen. Crisisbouw.